اگر تشکیل کانون‌های جمعیتی در حریم شهر تهران جلوگیری نشود، تا سال ۱۴۰۴ یعنی کمتر از چهار سال دیگر، حدود ۲۰ درصد جمعیت ایران در حریم شهر تهران ساکن خواهند شد. این خبر را مدیر کل حریم شهرداری تهران اعلام کرده است. به گفته علیرضا صادقی، از آنجا که حریم شهر تهران ۰.۴ مساحت کشور را تشکیل می‌دهد، سکونت ۲۰ درصد جمعیت کشور در این مساحت یک «فاجعه بزرگ» است و «مشکلات عدیده‌ای» برای پایتخت به همراه دارد.

سازمان ملل متحد پیش‌بینی کرده است که تا سال ۲۰۳۰ میلادی، بیش از ۷۰ درصد جمعیت جهان در شهرها ساکن خواهند شد. برنامه اسکان بشر سازمان ملل متحد در گزارشی اعلام کرده است چنانچه دولت‌ها را برای توسعه پایدار تدابیر مناسبی اتخاذ نکنند، جمعیت زیادی به حاشیه شهرها رانده خواهند شد و زاغه‌نشینی افزایش می‌یابد. بنا بر این گزارش، تا سال ۲۰۳۰ میلادی، حدود دو میلیارد نفر از جمعیت جهان در زاغه‌ها زندگی می‌کنند و حتی همین حالا نیز از هر سه نفر ساکن شهرها، یک نفر در مناطق حاشیه‌ای زندگی می‌کند.

جمعیت حاشیه‌نشین در ایران بیش از ۲۰ میلیون نفر اعلام شده است. مهدی عبوری، معاون وزیر راه و شهرسازی جمهوری اسلامی ایران، در شهریور ۱۳۹۹ اعلام کرده بود که از هر چهار ایرانی، یک نفر در سکونت‌گاه غیررسمی زندگی می‌کند و حاشیه‌نشین است. بر اساس آماری که این مقام دولتی در شهریور ۱۳۹۹ ارائه داد، سه میلیون و ۲۰۰ هزار خانوارایرانی در سکونتگاه‌های غیررسمی و حدود یک‌ میلیون و ۷۰۰ هزار خانوار در بافت‌های فرسوده زندگی می‌کنند.

در سال‌های پیش، اغلب حاشیه‌نشینان مردمانی از روستاها و شهرستان‌های کوچک بودند که به دلایل مختلف مثل بیکاری و خشکسالی به شهرهای بزرگ مهاجرت می‌کردند و چون توان تامین هزینه‌های زندگی در شهر را نداشتند، حاشیه شهرها را برای سکوت برمی‌گزیدند اما در سال‌های اخیر، حاشیه‌نشینی روندی معکوس داشته است. به‌ این‌ ترتیب که بسیاری از ساکنان شهرها که توان پرداخت هزینه‌های زندگی در شهر را ندارند، به مناطق حاشیه‌ای کوچ ‌کرده‌اند. این موضوع ازدحام بیش از پیش جمعیت در حاشیه شهرهای بزرگ از جمله تهران را به دنبال داشته است.

خبرگزاری ایسنا در مرداد ۱۴۰۰ به نقل از واسطه‌های ملکی خبر داد که اجاره‌نشین‌های شرق تهران به مناطقی مثل بومهن و دماوند کوچیده‌ و ساکنان غرب تهران نیز به مناطقی مثل وردآورد و گرمدره نقل مکان کرده‌اند. ازدحام جمعیت در مناطق حاشیه‌ای کوچک‌تر شدن حریم شهرها را به دنبال دارد و به گفته صادقی، حتی مسئله «تداخلات مرزی» با شهرستان‌ها و روستاها را به وجود می‌آورد. پیامد این اتفاق نیز از بین رفتن تنفس‌گاه‌های شهری است.

مدیرکل حریم شهر تهران، برای نمونه به منطقه «تلو» در حریم تهران اشاره کرد و به خبرگزاری ایلنا گفت: «تلو جمعیت ثابت ندارد و مرکز آمار آن را در حد روستا هم ندانسته و عملا خالی از سکنه است اما امسال (۱۴۰۰) وزارت کشور برای تلو انتخابات شورا هم برگزار کرد.» به گفته صادقی، با ایجاد شهر و روستا، از حریم شهر کاسته می‌شود و این اقدام به «آفت حریم» تبدیل شده است.

مجاورت فقر و ثروت
علاوه بر ازدحام جمعیت محروم و فقیر در مناطق حاشیه‌ای، آفت دیگری نیز حریم شهرها را تهدید می‌کند و آن ساخت ویلاها و ساختمان‌های لوکس در حریم شهر تهران و در مجاورت سکونت‌گاه‌ حاشیه‌نشینان فقیر است. در برخی مناطق حاشیه تهران، در کنار زاغه‌های بی‌دروپیکر ویلاهایی هم متعددی بنا شده‌اند؛ به طوری که این مناطق چهره‌ه‌ای ناهمگون پیدا کرده‌اند.

به گفته صادقی، سازمان‌ها و وزارتخانه‌های مختلف از شهرداری تهران حتی یک استعلام هم نمی‌گیرند که بدانند آیا ساخت‌وساز در آن منطقه قانونی است یا خیر. «خودسرانه» و بدون استعلام مجوز می‌دهند و برای اشخاص حق ایجاد می‌کنند و آنان به تبع این حق، خدمات زیرساختی مطالبه می‌کنند که با مخالفت قانونی دستگاه‌های خدمات‌رسان روبه‌رو می‌شود بنابراین آن‌ها نیز به برقراری انشعاب‌های غیرمجاز آب، برق، گاز و غیره رو می‌آورند. این در حالی است که به گفته‌ او، از بین رفتن حریم شهر مساوی با از بین رفتن تنفس‌گاه‌‌ها و ذخیره‌گاه‌های زیستی شهری است و پیامد آن ایجاد مشکلات زیست‌ محیطی برای شهر تهران است.

در حال حاضر بر اساس اعلام اداره کل حریم شهر تهران، حریم شهر تهران حدود ۰.۴ مساحت ایران است و چنانچه روند ازدحام جمعیت در این مناطق همچنان افزایش یابد، تا چهار سال آینده حدود ۲۰ درصد جمعیت ایران درحریم تهران ساکن خواهند بود و این در حالی است که هیچ‌یک از زیرساخت‌ها برای سکونت این جمعیت در حریم تهران فراهم نشده است. پایتخت ایران همین حالا نیز با مشکلات زیادی دست به گریبان است و مدیران شهری با وجود وعده‌های بسیار هنوز نتوانسته‌اند چالش‌هایی مثل مدیریت پسماند، آلودگی هوا، بافت فرسوده و حمل‌و‌نقل در این شهر را حل کنند.